આજે ઘરના સોફા પર બેઠો હતો, ત્યારે કેટલાક ડાયલોગ્સ કાને પડ્યા. એ ડાયલોગ્સ મારી મમ્મી અને મારી દીકરીની મમ્મી દ્વારા બોલાયેલા. અચાનક મને રિયલાઈઝ થયું કે એક મમ્મીની ભાષા કેટલી સાર્વત્રિક અને સરખી હોય છે ! આપણા ઘરમાં મમ્મી દ્વારા રેન્ડમલી બોલાતા શબ્દો કેટલા અર્થ સભર, ગૂઢ અને નિસબતથી ભરેલા હોય છે.
પછી મેં એક નાની આવી માનસિક કસરત આદરી. એક મમ્મી દ્વારા અવારનવાર બોલાતા Commonest વાક્યોની (જેમાંની મોટાભાગ ની સૂચનાઓ છે) એક યાદી તૈયાર કરી. એ યાદીમાંના તમામ વાક્યો/શબ્દો/ઉદગારો લખ્યા પછી એમાં રહેલો લઘુત્તમ સામાન્ય અવયવ શોધી કાઢ્યો. એ શું છે ? એ હું તમને છેલ્લે કહીશ.
આ તો અત્યારે સૂઝેલા વિધાનો છે. તમને કશુંક યાદ આવે, તો તમે પણ આમાં ઉમેરી શકો. પણ એક વાત તો નક્કી છે કે આ યાદી અંતહીન છે. The list is endless. Still, let me try.
‘ડીનરમાં શું ખાશો ?’,
‘તમારે જેમ કરવું હોય એમ કરો.’
‘આ ઘરમાં મારું તો કોઈ સાંભળતું જ નથી.’
‘ઉપર જાય છે ? આ ધોયેલા કપડા લેતો જા ને !’
‘નીચે જાય છે ? આ પાણીની ખાલી બોટલ લેતો જા ને !’
‘આખું ઘર અસ્તવ્યસ્ત છે. તમારી વસ્તુઓ જગ્યા પર મૂકોને !’
‘ચાલો પપ્પા, અત્યારે મૂકું. પછી વાત કરીએ.’
‘આ મોજાં કોના છે ?’
‘ક્યારની પૂછું’છું. જવાબ તો આપ !’
‘બ્રશ કર્યું ? ચા પીવી છે ? નાસ્તો શું કરીશ ? એવું બધું ખાવા કરતાં કંઈક ગરમ ખા ને !’
‘ડાયેટ ડાયેટ કરીને સૂકાતા જાવ છો. થોડુંક ખાવાનું રાખો.’
‘હેલ્લો, હા બેટા, ઈ ઘરે નથી. એનો ફોન ઘરે જ ભૂલી ગયો છે.’ (ફોન મૂકીને), ‘આ લે તારો ફોન.’
‘હજાર વાર ના પાડી છે કે જમતી વખતે ટીવી નહીં જોવાનું.’
‘થોડી દાળ પી ને !’
‘સાથે રાખ ને, કામ આવશે.’
‘ફોન પર વાત ચાલે છે યાર. બે મિનીટ શાંતિ રાખ ને !’
‘તું કામ પર ન આવવાની હોય, તો બીજા કોઈને તો મોકલ.’
‘કંટાળો આવે છે એટલે શું ? અમને નહીં આવતો હોય !’
‘હવે તમે કાંઈક કહો ને આને.’
‘મોડું થવાનું હોય તો એક ફોન તો કર.’
‘મારે ઈ કાંઈ સાંભળવું નથી.’
‘જો, તેં ગઈકાલે પણ સલાડ નહોતું ખાધું.’
‘પપ્પાને પૂછ.’
‘નજીકથી ટીવી નહીં જો.’
‘આ વેફર્સ ખાવાનો ટાઈમ છે ? ભૂખ લાગી હોય તો જમી લે ને !’
‘ના એટલે ના. તું વારંવાર પૂછીશ તો એ હા નહીં થઈ જાય.’
‘તારી તબિયત તો બરાબર છે ને ?’
‘આજે કેમ વહેલો ઉઠી ગ્યો ? કેમ વહેલી સૂઈ ગઈ ? કેમ ભૂખ નથી ? કેમ આટલી બધી થાકી ગઈ ? ઓફિસમાં કાંઈ થયું’તું ? સ્કુલમાં કોઈ ખીજાયું ? આંખો કેમ સોજેલી છે ? તું ઓકે છે ને ?’
‘શૂઝ તો સરખા મૂક. પગલાં ન પાડ. અરે, હમણાં જ પોતા થયા છે.’
‘જમી લે ને, તો વાસણ થઈ જાય. નાહી લે ને, તો કપડા નીકળી જાય.’
‘આ શેમ્પુ ક્યારે ખાલી થયું ?’
‘ત્રણ દિવસથી એકનું એક ટ્રાઉઝર પહેરે છે. હવે તો ધોવા નાંખ.’
‘દાળ-ઢોકળીમાં કોણ કોણ છે ? અને કોણ ખીચડી ખાવાનું છે ? મને અત્યારથી કહી દો.’
‘આ કાંઈ ચા પીવાનો ટાઈમ છે ?’
‘આટલું ઠંડું પાણી નહીં પી. ગળું ખરાબ થશે.’
‘બહારની પાવભાજી નથી ખાવી, હું તને ઘરે બનાવી દઉં તો ?’
‘માથું દબાવી દઉં ?’ ‘આરામ કર ને’, ‘આજે રજા લઈ લે’
‘જેટલું શાક છે, એટલું બધું લઈ લેજે. મને તો બહુ ભૂખ જ નથી.’
‘અરે, સામાન્ય દુઃખાવો છે. કામ કરીશ એટલે મટી જશે.’
‘એવું બધું તો થયા કરે, એને ગણકારવાનું નહીં.’
‘છાતીમાં દુઃખે છે. ગભરામણ થાય છે. સોડા લઈ આવ ને !’
‘હોસ્પિટલ નથી જવું. મને કાંઈ નથી થ્યું.’
‘અરે, થોડો શ્વાસ તો ચડે જ ને.’
‘આપણે કોઈ રિપોર્ટ્સ નથી કરાવવા. મને ઘરે લઈ જા ને !’
‘એક પ્રોમીસ આપ. મારા ગયા પછી તારું ધ્યાન રાખીશ ને ?’
આ અને આવા અસંખ્ય વિધાનોમાં રહેલો લઘુત્તમ સામાન્ય અવયવ એ છે કે આમાં પોતાના વિશે તો ક્યાંય વાત જ નથી. હંમેશા બીજાની કાળજી, બીજાની ચિંતા, બીજાની ઉપાધિ. અને પોતાની જાત ? એ તો ક્યાંય આવી જ નહીં. આ આખી સ્ક્રીપ્ટ નિરાંતે વાંચ્યા પછી સમજાય કે આ સુપરહિટ ડાયલોગ્સ અને ફેમિલી ડ્રામા દર્શાવતી ગોલ્ડન જ્યુબીલી ઓસ્કાર વિનિંગ ફિલ્મમાં મુખ્ય પાત્ર તો ક્યાંય છે જ નહીં. હવે, બુદ્ધિસ્ટ લોકો ને કોણ સમજાવે કે ‘સ્વ’ને ઓગાળવાનું તો કોઈ મમ્મી પાસેથી શીખે !
-ડૉ. નિમિત્ત ઓઝા
